GMINA GORZYCE

III. ANALIZA ZASOBÓW MIEJSCOWOŚCI

 

1. Środowisko przyrodnicze

1.1. Klimat

Nizinny klimat północnej części województwa podkarpackiego gdzie leży miejscowość Wrzawy (Kotlina Sandomierska) charakteryzuje się długim, upalnym latem, ciepłą zimą i stosunkowo niedużą ilością opadów. Dla tego regionu, zwanego Regionem Sandomierskim, charakterystyczna jest największa liczba dni z pogodą bardzo ciepłą. Najliczniejsze jest także ilość dni bardzo ciepłych i jednocześnie słonecznych lub z niewielkim zachmurzeniem ogólnym nieba, oraz dni bardzo ciepłych bez opadów. Stosunkowo liczne są dni z pogodą umiarkowanie ciepłą
i słoneczną. Dla omawianego regionu jest także charakterystyczne częste pojawianie się dni przymrozkowych.

Średnia temperatura roku wynosi 7,7 – 8,0º C.

Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń (ze średnią temp. - 4 C.), najcieplejszym – lipiec (18º C). Średnia roczna suma opadów wynosi około 600 mm (w tym ponad 230 mm w okresie wegetacyjnym). Średnia liczba dni z przymrozkami wynosi około 160-170. Okres wegetacyjny (z temp. średnią 5º C) w Kotlinie Sandomierskiej trwa około 195 dni.

Sąsiedztwo dwóch dużych rzek miało istotny wpływ na wytworzenie w widłach Wisły i Sanu charakterystycznego, specyficznego rodzaju mikroklimatu. Wpływa on na okres wegetacyjny, który jest dłuższy i wynosi prawie 220 dni.

1.2. Gleby

Jeszcze pod koniec XIV wieku teren gminy zajmowała Puszcza Sandomierska. Dominującymi drzewami były dęby.  Znaczny obszar obejmowały bagna.

Gleby tworzyły się pod wpływem kilku podstawowych procesów glebotwórczych:

• proces aluwialny – obejmował tereny okresowo zalewane przez ody Sanu, Trześniówki i Łęgu dając początek różnym rodzajom mad. Najurodzajniejsze mady średnie występują we wsi Wrzawy.

• proces brunatnienia – występował pod lasami liściastymi na skałach macierzystych zasobnych w związki wapnia. Objął on bardzo niewielki teren.

• proces bielicowania – obejmował tereny zalesione jednak na ubogich, najczęściej piaszczystych skałach macierzystych.

Najlepsze gleby  - mady średnie, w gminie Gorzyce znajdują się właśnie nad Sanem we wsi Wrzawy. Gleby te posiadają dobrą zawartość próchnicy i są zasobne w łatwo dostępne dla roślin składniki pokarmowe: fosfor, azot i wapń. Pod względem przydatności rolniczej gleby te zaliczane są do kompleksu pszenno - buraczanego. Na glebach tych udają się rośliny o dużych wymaganiach glebowych: buraki cukrowe, pszenica, rośliny motylkowe, rzepak, mak, warzywa. Odczyn mad jest najczęściej obojętny lub lekko zasadowy.

1.3. Świat roślinny i zwierzęcy

Występujące rozległe obszary leśne Puszczy Sandomierskiej jak również szata roślinna łąk i muraw jest ważnym komponentem struktury ekologicznej krajobrazu oraz ważnym elementem różnorodności biologicznej.

Przyrodę okolic Wrzaw cechuje bogactwo i ogromna różnorodność biologiczna świata roślin i zwierząt.

Ważnym elementem krajobrazu i przyrody tego obszaru jest duży zwarty kompleks leśny z zachowanymi fragmentami lasów o charakterze puszczańskim
z występującymi tam bukami, grabami, dębami. Leśny krajobraz urozmaicony jest dolinami rzek i cieków, wałami wydmowymi. Duży zwarty obszar lasu stanowi ostoję dla wielu gatunków zwierząt należących do kilkudziesięciu grup taksonomicznych. Odpowiednie warunki bytowania znalazły tutaj m.in. takie zwierzęta jak; łoś, jeleń, dzik, sarna, daniel, wilk, bóbr, jenot, borsuk, wydra.

2.                  Środowisko kulturowe

Obiekty zabytkowe

W miejscowości Wrzawy znajduje się kilka obiektów znajdujących się we wpisach do rejestru zabytków

Kapliczka św. Jana

Zabytkowa kapliczka ze św. Janem pochodzi z XIX wieku, ufundowana została przez mieszkańców Wrzaw, murowana na rzucie kwadratu, ażurowa, nakryta dachem brogowym, pokrytym gontem. Wewnątrz drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena

Po lewej górnej stronie kapliczki widnieje wyryty napis: 1888, a pod nim kreska upamiętniająca stan ówczesnej wody powodziowej. Według relacji mieszkańców figura św. Jana (drewniana) znajdująca się pierwotnie w kapliczce przypłynęła Sanem podczas powodzi.

 

Wrzawy. Kapliczka naprzeciw cmentarza grzebalnego, mur., II poł. XIX w.

Plebania

Klasycystyczna, wzniesiona ok. 1870 r., Na początku XX w. nadbudowano piętro w części południowej. z wbudowaniem klatki schodowej, remontowana
po 1945 r. i w latach 90-tych XX w. Obiekt murowany, na rzucie prostokąta, dwutraktowy, nakryty dachem naczółkowym i dwuspadowym.

Tradycje, obrzędy, gwara

Bogate zwyczaje związane są ze Świętami Bożego Narodzenia. Przed Wigilią obowiązuje post. Do domu przynosi się wiązankę słomy, by na przyszły rok zboże się rodziło. Kolacja wigilijna składa się z 12 dań.

Kolędnicy z turoniem, szopką lub gwiazdą chodzą po domach począwszy od Nowego Roku lub Trzech Króli.

Do innych świąt obchodzonych dawniej i dziś należy:

- Święto Matki Boskiej Gromnicznej, w które poświęca się gromnice,

- Niedziela Palmowa,

- Święta Wielkanocne związane z dzieleniem się jajkiem i składaniem życzeń,

- Zielone Świątki gdzie domy mai się gałęziami,

- Święto Matki Boskiej Zielnej związane ze święceniem wieńców z ziół,
zbóż i kwiatów.

Tradycje na wsi podtrzymywane są jedynie dzięki starszym ludziom, którzy przekazują je młodym.

W miejscowości można zaobserwować występowanie specyficznych nazw:

- nazwy przysiółków związane z ich pierwotnym charakterem,

- nazwy własne niektórych przedmiotów, czynności, np. brytfanna-blacha, pazury-kultywator, kastlik-szafka, skopywanie-okopywanie, bania-staw, aszka-żużel, sanowisko-stare koryto Sanu.

Dawne zawody, organizacje społeczne, działalność kulturowa

Na terenie wsi Wrzawy znajduje się: Dom kultury, kościół parafialny, Ośrodek zdrowia, Biblioteka publiczna, remiza strażacka, OSP, LZS, Towarzystwo Kulturalno- Historyczne Gminy Gorzyce, Stowarzyszenie Przyjaciół Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu, Stowarzyszenie Producentów Fasoli Tycznej „Piękny Jaś”.

Dom kultury

W 1930 roku z inicjatywy działaczy straży i sympatyków, oraz składek mieszkańców doszło do zakupu budynku murowanego po pożarze młyna w Sadowiu, z przeznaczeniem na budowę Domu Ludowego we Wrzawach. Już w rok później założone zostało „Kółko Amatorskie” przez Józefę Warchołową, tutejszą nauczycielkę, skupiające osoby starsze i młodzież dorosłą, których celem było zdobycie pieniędzy na zakup różnych przedmiotów potrzebnych do sali widowiskowej w nowo budującym się obiekcie użyteczności publicznej
we Wrzawach. Kółko to nie posiadało swojego statutu, ponieważ wchodziło w skład macierzy – Ochotniczej Straży Pożarnej .

Szczególnego rozgłosu nabrała przygotowana w ramach jego działalności sztuka Wesele wrzawskie, do której scenariusz opracowali tutejsza nauczycielka Józefa Jarzębówna i ks. Alojzy Sierżęga. To udane plenerowe widowisko zaczęło z czasem przynosić dochody, a nawet stało się obiektem zainteresowań Kroniki Filmowej
z Warszawy. Niestety wybuch II wojny  światowej stanął na przeszkodzie
w sfilmowaniu sztuki. We Wrzawach według spisu z roku 1932 istniał Związek Strzelecki, Straż Pożarna,. dwie organizacje młodzieży polskiej oraz kółko rolnicze.

 

 

Budynek w którym mieści się Dom Kultury, oddany został do użytku w 1980 roku jako drugi w historii Wrzaw z przeznaczeniem na cele kulturalno-rozrywkowe.

Od 1991 roku włączony został w struktury Gminnego Ośrodka Kultury w Gorzycach pod nazwą  DOM KULTURY WE WRZAWACH.

 

W budynku tym skupione jest życie kulturalno-rozrywkowe tej dużej miejscowości leżącej w widłach  Wisły i Sanu.

Dom Kultury prowadzi działalność w  ramach:

• dziecięcego zespołu tanecznego Elfy

• młodzieżowego zespołu ludowego „Wrzawianki” *

• teatrzyku żywego planu *

• pracowni plastycznej

• zajęć wokalno-recytatorskich

Ludowego Zespołu Śpiewaczego *

Organizuje imprezy rocznicowe i plenerowe, prowadzi świetlicę dla dzieci i młodzieży itp.

W budynku znajduje się też filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Gorzycach.

 

Klub Sportowy „San”

Klub Sportowy „San” Wrzawy  został założony od 1951 r. W sezonie 1996/97 wywalczył awans do klasy „A”. Obecnym sponsorem klubu jest gmina Gorzyce.

Stowarzyszenie Producentów Fasoli Tycznej „Piękny Jaś”

Podstawowym celem Stowarzyszenia jest działanie na rzecz dostosowania produkcji fasoli do warunków rynkowych, poprawy efektywności gospodarowania, planowania produkcji z uwzględnieniem jej ilości i jakości, koncentracji podaży oraz organizowania sprzedaży a także ochrony środowiska naturalnego.

W 1847 roku Kalikst baron Horoch, ówczesny dziedzic dóbr wrzawskich, tak pisał o swej rodzinnej wsi: „Majętność Wrzawy jest położona w obwodzie rzeszowskim, przy samem ujściu Sanu do Wisły, na prawym jej brzegu. Graniczy na południe ze wsią Gorzycami i Motyczami, na wschód ze wsią Skowierzynem i w części z rzeką Sanem; na północ łączą się obydwie rzeki, na zachód Wisła, za którą  na skalistej górze miasto Sandomierz przyjemny oku widok sprawia. (…).

Położenie tej majętności jest na równinie, nad stan zwyczajny wody 7 do 8 stóp wyniesionej. Góry żadnej nie ma ani wyniosłości. Od wylewu wody zasłonione są wszystkie wioski w około groblami, których długość przechodzi 2 Ľ  mil niemieckich (czyli 16,9 km); groble te, zaczęte sypać przez dziedzica tej majętności w roku 1770, do dziś dnia ciągle się wzmacniają, pomimo że wysokość ich jest nad zwyczajną wodę na Wiśle 13 stóp (czyli 374 cm), nad Sanem 12 stóp (czyli 345 cm). Grunta nie są jeszcze zabezpieczone od wylewu w czasie wielkiego wezbrania wody.”

Od jak dawna fasola „Piękny Jaś” uprawiana była we Wrzawach – nie sposób dokładnie odpowiedzieć. Już w pierwszej połowie XIX wieku wyżej wspomniany Kalikst baron Horoch pisał o uprawie w swoich włościach znacznych ilości grochu (miał tu na myśli groch karłowy): „…na całym nawozie, którego niewiele, zasadziłem ziemniaki, morgów 60 zasiałem grochem i wyką”. W innym miejscu, opisując stan na rok 1846/7, dodaje: „Morgów 25 zasiewam grochem, morgów 10 obsiewam drobnym bobem, który się w naszej ziemi rodzi wybornie i służy za pokarm dla ludzi i koni roboczych”. A że groch ów  udawał się w majątku nieźle, niech świadczą zbiory z kilku lat: w roku 1838 zwieziono go 176 fur, w roku 1845 – 218, zaś w następnym – 376 fur. Fakt ten potwierdza przydatność miejscowych warunków klimatyczno – glebowych do uprawy roślin motylkowych, w tym grochu i fasoli. Zapewne uprawa fasoli tycznej pojawiła się w tym samym czasie, lub kilka lat później.

Uprawie tej sprzyjał także łatwy dostęp do podpór, na jakich prowadzona jest uprawa fasoli tycznej, czyli tyczek. Dawniej używano tylko tyczek wiklinowych. Związane to było z faktem, że Wrzawy – położone w widłach Wisły i Sanu, miały obszerne tereny zalewowe położone w dolinach tych rzek, na których sadzono znaczne połacie wikliny. „Ziemi nieuprawnej i odłogiem leżącej nad Wisłą i Sanem jest mało – pisze wspomniany K. Horoch; skoro się piasek spod wody pokaże, zaraz sadzimy wierzbinę, która przyjmuje się łatwo, i w kilka lat urosną krzaki. (…). Kępy nad rzekami, jeżeli są podzielone na 3 zręby i strzeżone od koni i bydła, znaczny dochód czynią właścicielowi, dostarczając potrzebnego materiału na obronę brzegów, oraz chrustu na potrzebne ogrodzenia”. Z czasem okazało się, że poza wymienionym zastosowaniami, wiklina wybornie służyć może także jako tyczka do fasoli. I tak już pozostało do dzisiaj.

Posiadając tak przyjazne dla uprawy fasoli warunki, mieszkańcy Wrzaw uprawiali ją początkowo w ogrodach przydomowych, z czasem przenosząc na pola położone z dala od domostw. O tym, że „Piękny Jaś” uprawiany był we Wrzawach od dawna, wspomina jedna z najstarszych obecnie mieszkanek wsi Pani Maria Budziło. Już jako nastoletnia dziewczynka zapamiętała widok stojących na polu tyczek fasoli. „Piękny Jaś” był sadzony w ziemniakach lub burakach – pisze M. Budziło, bo ludzie oszczędzali pole i nie było takiego zbytu na sprzedaż jak dziś, tylko sprzedaż była w mieście Tarnobrzegu i Rozwadowie, bo mieszkali tam Żydzi i oni tylko kupowali dla siebie. Sprzedawano go na garnce: 4 litry = garniec. [Trzeba było] jechać do miasta Tarnobrzega czy Rozwadowa końmi by sprzedać, 3 lub 4 garnce Jaśka gdy mama sprzedała, przyjechała zadowolona bo było czasem, że nie miał kto kupić. Dopiero po roku 1950 zawiązały się skupy na wszystkie produkty i fasola „Piękny Jaś” zyskała zapotrzebowanie w świecie i zaczęto uprawiać dużą ilość i sadzono samodzielnie. Dawniej „Piękny Jaś” nie miał specjalnej uprawy, tylko obornik, bez nawozów i oprysków; zbiór był ręczny i wyłuskanie też w rękach …”

Podobnie pisała Pani Emilia Szczygieł, urodzona w latach dwudziestych ubiegłego wieku: „W latach trzydziestych ubiegłego stulecia - jako mała dziewczynka szukając wśród zbóż kwiatków podobały mi się zagony niebiesko kwitnącego lnu
i kwiatki na tyczkach – czyli kwiatki Pięknego Jasia, które jesienią przeobrażały się w piękne, długie złote strąki. Uprawa tej fasoli jest bardzo pracochłonna i nie można jej porównać z powiedzeniem, że rolnik to latem pracuje a zimą leniuchuje. Właśnie zimą każdy możliwy dzień jest wykorzystywany na przygotowanie tyczek. Dzięki temu, że teren Wrzaw znajduje się w widłach Wisły i Sanu – czyli między dwoma rzekami, których brzegi porośnięte są wikliną nadającą się do fasoli, rozwinęła się uprawa tej rośliny.

W latach międzywojennych i powojennych fasola była uprawiana w ziemniakach  lub burakach. Pod ziemniaki wywożony był obornik. Ziemniaki były sadzone ręcznie na skibie przeoranej ziemi i w co czwarty lub piąty rządek według uznania rolnika sadzona była fasola. Najcięższą praca było zatyczenie tej fasoli. Nie wolno było wjechać końmi na zagon, a wszystkie tyczki trzeba było roznieść po polu na plecach. Ręcznie też trzeba było pole przekopywać motyką żeby zwalczyć chwasty i spulchnić ziemię. Jesienią po wykopaniu ziemniaków można było wjeżdżać na pole końmi w celu wyrwania i uprzątnięcia fasoli.

Strąki fasoli po zerwaniu i wysuszeniu  łuskane były ręcznie w długie jesienne wieczory. Była to ciężka ale owocna praca. Pozwalała na przeżycie mieszkańcom wsi na swoich malutkich, małych i większych gospodarstwach – (…)bo jak inaczej można nazwać gospodarstwa od jednego do pięciu hektarów, z których trzeba było utrzymać i wyżywić czasem nawet trzypokoleniową rodzinę. Fasolę czy warzywa przeważnie wywożono na jarmarki do Sandomierza, Rozwadowa, Dzikowa (czyli Tarnobrzegu) i stalowej Woli. Rolnik jadąc do miasta z fasolą musiał mieć wagę lub litrowy garnek, ponieważ uważano, że w czterech litrach fasoli jest trzy kilogramy ciężaru, i tak tez sprzedawano.

W czasie okupacji i pierwszych latach powojennych przyjeżdżali do wsi handlarze, którzy fasolę i inne produkty takie jak: czosnek, mak i orzechy, kupowali i wywozili do Radomia – Warszawy i Łodzi, do której też i sami rolnicy z Wrzaw osobiście wywozili swoje towary.

Dzięki temu coraz więcej sadzono fasoli. coraz odważniej ludzie wchodzili
na pola w celu ułatwienia sobie pracy. Nie sadzili już fasoli w ziemniakach, ale oddzielnie, zasilając ziemię nawozami sztucznymi, czego wynikiem był wzrost plonów. W tym celu we Wrzawach został otwarty skup owoców i warzyw. ceny fasoli też rosły, więc sadzono jej coraz więcej. Brakowało już wikliny  na tyczki. Trzeba było z lasu przywozić sosnowe. Były obawy, czy po sosnowych tyczkach fasola będzie się wspinać. Okazało się , że nie ma żadnej różnicy. Piękny Jaś pnie się po tyczkach doskonale.”

Niewątpliwy wpływ na poziom uprawy fasoli we Wrzawach mieli wspomniani już Żydzi. Józef Fusiara tak na ten temat pisze: „We wzroście produkcji fasoli tycznej do 1939 r. mieli zasadniczy wpływ Żydzi zamieszkujący Wrzawy, Radomyśl nad Sanem, Rozwadów, Tarnobrzeg i Sandomierz. Zużywali ją jako potrawę koszerną.”

Jak wcześniej wspomniano, podstawową metodą uprawy fasoli tycznej do lat 1970-1975, było sadzenie jej w roślinach okopowych takich jak:

• ziemniaki

• buraki pastewne

• buraki cukrowe ( ale tylko w początkowym okresie, później zaniechano  sadzenia fasoli w burakach cukrowych znacznie wcześniej niż w ziemniakach czy burakach pastewnych)

Fasolę sadzono w rzędach roślin okopowych, zwykle w co czwartym rządku, tj. w rozstawie ok. 240cm. Natomiast w rzędzie odległości między roślinami fasoli wynosiły ok. 60-75cm (odstęp ok. jednego małego kroku).

Przeciętnie sadzono od 6 do 12 ziaren fasoli w jednym punkcie. Praktyka wykazywała, że ówcześnie taka ilość wysadzonych ziaren, dawała gwarancję uzyskania najwyższego plonu.

Zmiana sposobu uprawy fasoli nastąpiła gdzieś około roku 1970. Wówczas to zaczęto sadzić fasolę tyczną „Piękny Jaś” nie w innych roślinach, jak to miało miejsce dotychczas, lecz samodzielnie. Przyczynę tej zmiany należy upatrywać zapewne w kilku czynnikach. Na pewno jedną z nich był wzrost zapotrzebowania na fasolę spowodowany czynnikami demograficznymi, pojawiające się ułatwienia w jej zbycie (np. eksport ), itd. Nastąpiły też ułatwienia w nabywaniu ważnego elementu produkcji fasoli, a więc tyczek, jednak były to już tyczki z drzew iglastych (głównie sosnowych), a nie tylko wiklinowe, jak to miało miejsce dotychczas (zasoby tyczek wiklinowych zaczęły we Wrzawach w tym czasie malec z uwagi na zmniejszającą się powierzchnię wikliny nad Wisłą i Sanem). Nadleśnictwa chętnie umożliwiały rolnikom nabywanie tyczek sosnowych, gdyż dawało to wymierne korzyści obu stronom: rolnikowi – bo uzyskiwał tani, dobry i niezbędny materiał do produkcji rolnej,  zaś nadleśnictwa miały w zamian oczyszczony i przecięty młodnik.

Zastosowane zmiany w sposobie uprawy fasoli, przyniosły niewątpliwie wiele korzyści rolnikom. Spowodowały przede wszystkim wzrost plonu z hektara.

Znaczenie  „Fasoli wrzawskiej”:

• gospodarcze

Znaczenie gospodarcze „Fasoli wrzawskiej” dla opisywanego obszaru obrazuje liczba członków Stowarzyszenie Producentów Fasoli Tycznej „Piękny Jaś” we Wrzawach, poziom produkcji i obszar upraw fasoli oraz dane dotyczące eksportu tego produktu.

Uprawa fasoli zajmuje ważne miejsce z gospodarczego punktu widzenia; osiągnęła stały poziom, zarówno powierzchni uprawnej jak też wielkości produkcji. Wiedza tutejszych rolników, dotycząca zasad uprawy oraz świetne warunki klimatyczne, pozwalały i pozwalają na uzyskiwanie produktów wysokiej jakości.

Biorąc po uwagę, że Stowarzyszenie Producentów Fasoli Tycznej „Piękny Jaś” we Wrzawach liczy obecnie 301 członków, a na określonym obszarze istnieje ok. 1000 gospodarstw, to fakt ten świadczy o dużym zainteresowaniu rolników sprawą lepszego zorganizowania nie tylko samej produkcji, ale także i sprzedaży suchych nasion fasoli. Przy czym należy dodać, że Stowarzyszenie jest organizacją rozwojową i na pewno liczba jego członków będzie z każdym rokiem rosła. Świadczy to  także o znaczeniu uprawy fasoli dla mieszkańców tego regionu.

Na wytyczonym obszarze produkowano średnio w ostatnich latach ok. 600-650 ton „Fasoli wrzawskiej”. Dane te nie dotyczą minionych 2 lat, kiedy z uwagi na suszę plony fasoli były niższe. Wielkość uprawy fasoli tycznej „Piękny Jaś” stanowi średnio od 2,5% do 5% wszystkich upraw.

Obecnie uprawa Fasoli tycznej „Piękny Jaś” w gminie Gorzyce zajmuje powierzchnię około 200 ha, w gminie Radomyśl nad Sanem – ok. 75 ha.  Mniejsza od tej ostatniej jest  powierzchnia upraw fasoli na terenie gminy Zaleszany – około 40 ha. .

Uprawy miejscowej fasoli są również bardzo cenionym pożytkiem dla pszczół, gdyż wydziela ona znaczne ilości nektaru. W okresie kwitnienia przyjeżdżają tu licznie pszczelarze w celu zebrania tego cennego pożytku.

• kulinarne

Duże wartości odżywcze i smakowe „fasoli wrzawskiej” sprawiają,
że zapotrzebowanie na nią stale wzrasta, a w lokalnej kuchni pojawiają się coraz to nowe potrawy oparte na tym cennym warzywie.

Jest również surowcem do wielu innych dań i potraw. A oto kilka przykładów tego, co jest znane, przyrządzane i przygotowywane na opisywanym terenie: fasolka
po wrzawsku, zupa fasolowa nieprzecierana, zupa fasolowa przecierana, fasola
na sypko z masłem lub słoniną (boczkiem), fasola na sypko podawana na rosole
z drobiu, fasola jako przyprawa do gotowanego rosołu, tort fasolowy, chleb fasolowy, sałatka fasolowa i pasztet fasolowy.

 

Fasola w miejscowej kulturze

„Fasola wrzawska” - czyli fasola „Piękny Jaś” tyczny - obecna była i jest także w miejscowej kulturze. Na jej temat pisano m.in. różnego rodzaju drobne przyśpiewki ludowe czy nawet dłuższe utwory prozą. Oto krótkie tego przykłady:

Wiosenny spacer…

Idę sobie polna drogą pomału przed siebie

Słoneczko tak pięknie świeci wysoko na niebie

A spod między się podrywa i w górę wzlatuje

Skowroneczek i swą piosnkę piękną wyśpiewuje

Nie rozumiem cię skowronku, nie wiem o czym śpiewasz

Ale wiem, że echo wiosny wokół  nas rozsiewasz

Bo rolnicy którzy śpiewu twego tak czekają

Złote ziarna po brunatnej ziemi rozsiewają

Lecz za nami pozostaje jeszcze pusta rola

Tam zostanie posadzona ta wrzawska fasola

Śpiewaj, śpiewaj skowroneczku, wzbij się pod niebiosy

By nam Pan Bóg, kiedy trzeba zsyłał deszcz i rosy

I słoneczko niech nam  świeci, taka jego rola

By się pięknie owinęła na tyczkach fasola

Śpiewaj, śpiewaj skowroneczku, mierz z słowikiem głosy

Aż wyrosną z tych ziarenek piękne złote kłosy

Gdy po żniwach znowu wyjdę, już na ścięte pola

Prócz ziemniaków pozostanie tam tylko fasola

Potem w strąki już przybrana, górą jeszcze w kwiecie

Takiej jak wrzawska fasola nie masz w całym świecie

(autor: Emilia Szczygieł)

 

„Hen między Wisłą a Sanem Pod Tarnobrzegiem gdzieś

Ptaki śpiewają nad ranem I budzą całą wieś

Wstają we Wrzawach ludzie Świt płoszy nocy Cień

W radości pracy trudzie Budzi się nowy dzień

W jesieni czy też w maju Wiatr tę melodie gra

Że nie w całym kraju Wioski takiej jak ta”

 

 

Stoją chłopcy ze Wrzaw I tak sobie radzą

Że ci kozę dadzą Do Unii  wprowadzą

 

Do Unii wprowadzą Dostaniesz dotacje

Będziesz gospodarzem Będziesz gospodarzem  w całem  podkarpackiem

 

Kozę będziesz doił Jogurt produkował

A wrzawską fasolę A wrzawska fasolę Na zachód promował

 

Bo wrzawska fasola W całym świecie znana

W madach nadwiślańskich Od lat uprawiana

 

Ponieważ fasola jest nierozerwalnie związana z Wrzawami oraz całym obszarem położonym przy ujściu Sanu do Wisły, toteż dla podkreślenia jej roli w życiu mieszkańców tych terenów, tradycyjnie już co roku, w drugą lub trzecią niedzielę sierpnia odbywa się we Wrzawach plenerowa impreza pod nazwą „W widłach Wisły i Sanu”. Jest to przyjęte zwyczajowo święto Fasoli wrzawskiej – fasoli tycznej „Piękny Jaś”.

Impreza ma charakter festynu na wolnym powietrzu. Gromadzi zawsze liczne rzesze zarówno mieszkańców Wrzaw jak i okolicznych miejscowości. Przybywają na nią także goście spoza tego terenu.

Początki imprezy sięgają roku 1996, kiedy to Dom Kultury Wrzawy podjął pierwsze nieśmiałe próby organizacji imprezy plenerowej, która utrzymana w konwencji ludowej,  mogła dać możliwość nie tylko dobrej zabawy, ale także  promowania  fasoli.  Program został tak przygotowany, aby jednym z głównych celów było pokazanie tego produktu i możliwości wykorzystania go w tradycyjnej i nowoczesnej kuchni. Od tamtej pory imprezy ”W Widłach Wisły i Sanu” wpisały się w krajobraz wsi Wrzawy i gminy Gorzyce, jako promocja wsi i regionu, jest to również wielki piknik rodzinny integrujący społeczeństwo gminy i powiatu.

Z roku na rok impreza ta zyskuje coraz więcej zwolenników. Ponieważ wieś Wrzawy jest ośrodkiem typowo rolniczym z tradycjami ludowymi, plener o takim charakterze jest przedsięwzięciem wyjątkowo trafionym. Od czterech lat impreza wpisana jest w kalendarium imprez wojewódzkich.

Jest to znakomity sposób na pokazanie dorobku mieszkańców Wrzaw w dziedzinie uprawy fasoli. Na ustawionych dookoła placu stoiskach prezentowane są m.in. potrawy sporządzone na bazie „Pięknego Jasia”, które można dodatkowo spróbować, aby przekonać się o walorach smakowych tej fasoli. Sama impreza to także występy zespołów artystycznych zaproszonych spoza tego terenu i miejscowych,
np. z Gminnego Ośrodka Kultury w Gorzycach, czy ludowych z Wrzaw i Gorzyc.

Każda z imprez „W widłach Wisły i Sanu” jest inna, chociaż łączy je wiele wspólnych elementów. Myślą przewodnią jest tutaj Fasola wrzawska - „Piękny Jaś”, główny produkt, jakim - z racji jego szczególnych walorów,  szczyci się ten region.

 

Fasola wrzawska (Piękny Jaś)

3.                  Infrastruktura techniczna i społeczna w przestrzeni publicznej

3.1. Sieć drogowa i dostępność komunikacyjna

Wrzawy są miejscowością w gminie Gorzyce, położone w niedalekiej odległości od Sandomierza, Tarnobrzegu, Stalowej Woli. Wieś położona jest w pobliżu drogi krajowej Nr 859 Sandomierz – Stalowa Wola, jednakże dostępność środków komunikacji publicznej nie jest zadowalająca.

3.2. Wodociągi i kanalizacja

Część miejscowości zaopatrywana jest z lokalnej wiejskiej sieci wodociągowej grawitacyjnej, natomiast pozostała część z indywidualnych studni.

Zbiorczej kanalizacji sanitarnej jest brak. W indywidualnych gospodarstwach istnieją przydomowe zbiorniki (szamba), z których odpady komunalne wywożone są do oczyszczalni .

3.3. Sieć telefoniczna

Miejscowość posiada sieć telefoniczną, toteż zdecydowana większość  domów posiada telefon stacjonarny. Dodatkowo ofertę telekomunikacji kablowej uzupełniają operatorzy sieci komórkowych.

3.4. Zaopatrzenie w gaz oraz energię elektryczną

Wrzawy posiadają dobrze rozbudowana siec gazowa. Istniejące sieci gazowe i stacje redukcyjne w większości zabezpieczają bieżące potrzeby. Siec gazowa wymaga jednak dalszej rozbudowy i modernizacji.

Rozbudowana sieć dystrybucji butli z gazem płynnym pozwala na wykorzystanie gazu do celów bytowych i grzewczych w budynkach nie podłączonych do gazociągu.

Istniejący stan systemu energetycznego we wsi pokrywa aktualne potrzeby w zakresie zaopatrzenia w energie elektryczną. Wymaga on jednak ciągłej rozbudowy.

3.5. Miejsca sportu, rekreacji i publicznych spotkań

We Wrzawach znajduje się boisko sportowe. Dodatkowo  istnieje możliwość prowadzenia działalności sportowej, kulturalnej lub świetlicowej w pomieszczeniach Domu Ludowego. Dom Ludowy jest też miejscem organizacyjnych spotkań mieszkańców.

3.6. Oświata (przedszkola, szkoła, biblioteka)

Na terenie wsi znajduje się: Szkoła Podstawowa we Wrzawach, Filia Przedszkola Samorządowego w Gorzycach, Ośrodek zdrowia, oraz Biblioteka Publiczna.

4. Sfera gospodarcza

4.1. Miejsca pracy, zakłady produkcyjne i usługowe

Z uwagi na brak przemysłu i zakładów produkcyjnych miejsca pracy są związane z pracą w gospodarstwach rolnych oraz w istniejących już małych firmach.

Głównym zajęciem ludności jest rolnictwo, ale występuje także zjawisko łączenia rolnictwa z pracą. Ostatnio młodzi mieszkający w wiosce pracują wyłącznie poza rolnictwem. Dziś rzemiosło wiejskie zupełnie upada. Umierają starzy rzemieślnicy, a młodzi nie widzą w rzemiośle wiejskim przyszłości.

4.2. Rolnictwo

Wrzawy charakteryzuje teren występowania dobrych gleb madowych. Tam też rolnicy mają możliwość różnorodnego ich wykorzystania rolniczego. Od lat uprawiają masowo fasolę tyczkową, która dla większości gospodarstw jest podstawowym źródłem dochodu. Tereny gdzie uprawia się fasolę „Piękny Jaś” – to tereny typowo rolnicze. Wprawdzie na obszarze Gminy Gorzyce tylko 20 % osób spośród wszystkich zatrudnionych pracuje w rolnictwie, to jednak w miejscowościach takich jak Wrzawy, wprawdzie w zróżnicowanych ilościach, ale praktycznie w każdym gospodarstwie uprawia się fasolę tyczną „Piękny Jaś”. Wielkość tej uprawy zależy w dużym stopniu także od ilości rąk do pracy w danym gospodarstwie. Ta ilość nie wszędzie jest wystarczająca, jako że na pewnych etapach produkcji, zapotrzebowanie na siłę roboczą jest bardzo duże: dotyczy to okresu tyczenia, pierwszych uprawek pielęgnacyjnych, oraz zbioru. Uprawa fasoli we Wrzawach słynie nie tylko w powiecie tarnobrzeskim. Tu również znajdują się plantacje buraka i liczne sady. Wrzawy posiadają również bardzo dobre kwaterowe pastwisko, stąd obecność gospodarstw hodowlanych nastawionych na produkcje mleka.