GMINA GORZYCE

Legiony to …
- rzecz o legionistach z gminy Gorzyce w 100. rocznicę wymarszu I Kompanii Kadrowej

Przed laty trafiła w moje w ręce książeczka pod niewiele mówiącym tytułem: Pamiętnik legionisty. Jej autorem był Wincenty Solek (1895-1962), kielczanin, żołnierz legionów Józefa Piłsudskiego. Rękopis tego pamiętnika był ukończony przed wybuchem II wojny światowej, lecz nie ukazał się drukiem.

Później już nie było ku temu sprzyjających okoliczności. Dopiero pod koniec lat 80-tych XX wieku jego opracowania i wydania podjął się Wiesław Budzyński, który we wstępie napisał, iż jest to „pamiętnik zwykłego żołnierza z okopów, który musiał wszystko sam zdobyć – mundur, karabin, konia …”.

 Dlaczego wspominam o tej publikacji? Otóż przypomniała mi się ona w momencie, kiedy powziąłem myśl skreślenia kilku słów o żołnierzach – legionistach wywodzących się z gminy Gorzyce. Przypomniał mi się wówczas Wincenty Solek i jego pamiętnik: znakomity dokument epoki, nad którym nie sposób było przejść obojętnie.

Takich jak Wincenty Solek na naszej drodze ku Niepodległości było wielu. Zasilali oni szeregi tworzących się w różnym czasie i miejscu, polskich formacji wojskowych, w tym i te legionowe.

Myślę, że jednak niewielu miało świadomość dziejowej chwili, gdy przed stu laty, o świcie 6 sierpnia 1914 r. z krakowskich Oleandrów wyszła w kierunku granicy z zaborem rosyjskim I kompania kadrowa, mająca być czołówką wojska polskiego. Ten liczący 144 żołnierzy oddział, złożony z członków Strzelca i Drużyn Strzeleckich, był bardziej manifestacją polityczną, - niż realną siłą zbrojną. Niemniej to żołnierze I Kadrowej jako pierwsi obalili słup graniczny w Michałowicach i wkroczyli do Królestwa Polskiego, dając zalążek późniejszej I Brygadzie.

Już wtedy – a i później także, do Legionów Polskich zaciągnęło się wielu ochotników z miejscowości należących obecnie do gminy Gorzyce, głównie z Wrzaw, Gorzyc, Zalesia Gorzyckiego i Trześni. Do oddziałów docierali różnymi drogami; różne otrzymywali przydziały, które często były dziełem zwykłego przypadku.

Już 4 sierpnia 1914 r. zapisał się ochotniczo do oddziałów strzeleckich a później został wcielony do 5. Batalionu I Brygady Legionów Jan Stanisław Broda (1887-1939) z Wrzaw, student Uniwersytetów Lwowskiego i Jagiellońskiego. Później miał przydział do służby kancelaryjnej w intendenturze I Brygady, zaś pod koniec wojny walczył jako dowódca plutonu na froncie albańskim. Od listopada 1918 r. stał się żołnierzem Wojska Polskiego. Przed przejściem w stan spoczynku był w stopniu kapitana kierownikiem kancelarii w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych. Poległ we wrześniu 1939 r. w starciu z wojskami rosyjskimi, dowodząc jedną z kompanii batalionu sztabowego Naczelnego Wodza.

Znacznie młodszym od niego był Józef Gielarek (1897-1940), także rodem z Wrzaw. Służył w I pułku ułanów pod komendą pułkownika Beliny-Prażmowskiego, twórcy kawalerii legionowej. Brał udział w wielu bitwach i potyczkach, w tym w sławnych bojach pod Maniewiczami i Kostiuchnówką w 1916 r. Po odmowie złożenia przysięgi na wierność zaborcom, został internowany a następnie wcielony do armii austriackiej. Gdy monarchia Habsburgów w 1918 r. miała się ku upadkowi, nie powrócił z urlopu na front, lecz wspólnie z jemu podobnymi rozbrajał posterunki austriackiej żandarmerii, tworząc w to miejsce polskie posterunki policji – jak to miało miejsce we Wrzawach.

W okresie międzywojennym był komendantem posterunków Policji Państwowej na Kresach RP, zaś przed 1939 r. pracował w Wydziale Śledczym Komendy Wojewódzkiej PP w Tarnopolu. Został zamordowany w 1940 r. przez NKWD.

Ostatnim legionistą z Wrzaw był Adam Cieśla, urodzony w 1893 r. w przysiółku Goczałkowice. Służbę pełnił początkowo w 2. a następnie 3. pułku Legionów. Po kryzysie przysięgowym i rozwiązaniu Legionów znalazł się w Polskim Korpusie Posiłkowym (II Brygada Legionów pod dowództwem gen. J. Hallera). Po bitwie po Rarańczą w nocy z 15 na 16 lutego 1918 r., został internowany przez Austriaków. Dalsze jego losy nie są znane.

O gorzyckich legionistach znacznie mniej wiemy. Do 6. pułku piechoty Legionów trafili Jan i Józef Gołębiowscy, obaj urodzeni w 1897 r. Z tego samego rocznika był Józef Jarosz, żołnierz 3 pułku piechoty Leg., a także Stanisław Magdziarz ze sławnego I pułku piechoty Leg. Ten ostatni w 1917 r. po internowaniu legionistów przez Austriaków, znalazł się w Polskiej Organizacji Wojskowej. Później - ze wspomnianym wcześniej J. Gielarkiem, rozbrajał w naszych stronach austriackich żandarmów. To zapewne nie wszyscy, ale tylko oni są nam znani.

Z Zalesia Gorzyckiego w legionowych pułkach znalazło się dwóch mieszkańców: Jan Kalita i Jan Przybylski. O tym ostatnim wiemy niewiele, poza tym, że urodził się w 1886 r. i był synem Jana i Agnieszki.

Natomiast Jan Kalita (1898-1940) to bardzo ciekawa postać: nauczyciel, żołnierz I pułku artylerii Legionów, uczestnik bitwy pod Kostiuchnówką. Później internowanie w 1917 r., Polski Korpus Posiłkowy i ostatecznie POW. Brał udział w wojnie 1920 r. W 1939 r. jako urzędnik państwowy został aresztowany przez NKWD i zamordowany wiosną następnego roku.

I na koniec Trześń. O Michale Cibie, gospodarzu, ojcu kilkorga dzieci, który wsiadł na konia i wyruszył do Legionów bić się o wolną Polskę, i za tą Polskę poległ - słyszeli chyba wszyscy. Ale niestety nasza wiedza o nim zamyka się w tym jednym zdaniu. Warto wspomnieć, że w 1933 r. ówczesny zarząd gminy Trześń wystąpił z wnioskiem o postawienie obelisku dla uczczenia pamięci Michała Ciby i Juliusza Tarnowskiego (ten ostatni poległ w 1863 r.). A że był to czas kryzysu gospodarczego, wiec trudno było zgromadzić na ten cel potrzebne fundusze i ta z gruntu szlachetna inicjatywa upadła.

Michał Ciba z Trześni- publikacje lokalne- informacja ze strony internetowej gminy Gorzyce:
http://www.gminagorzyce.pl/j3/index.php/informacje-o-sp-723788140/publikacje-lokalne/823-michal-ciba-z-trzesni

Z Trześni pochodził też Franciszek Stańkowski (1895-1925). Był jednym z organizatorów Związku Strzeleckiego w Tarnobrzegu, współpracował m.in. z Władysławem Siemkiem z Wrzaw. 5 sierpnia 1914 r. wstąpił do Legionów Polskich. Służył w 2. a następnie 4. pułku piechoty. Później wojenne losy rzucały go do różnych jednostek i na różne fronty. Bił się jeszcze w 1920 r. z bolszewikami. Po wojnie został pilotem. Zginął w czasie lotu ćwiczebnego. Miał stopień kapitana lotnictwa.

Legionistów łączyła nić wierności i oddania dla swego Komendanta. W. Budzyński pisze, że Wincenty Solek „do końca został wierny Piłsudskiemu. Jak mu się coś nie wiodło – śpiewał tę smutną piosenkę legionową – na stos, na stos … swój życia los… Portret Komendanta stale wisiał nad jego łóżkiem, i w czasie wojny, i po wojnie, w ciężkich dla legionistów czasach. Tuż przed śmiercią zrywał się w gorączce, wyciągał spod łóżka koc, owijał się i szedł w pole. Mówił, że chciałby mieć na grobie napis: żołnierz I Brygady”.

Waldemar Prarat