GMINA GORZYCE

Lucyna Łysiak - Kosowska

II wojna światowa na terenach obecnej gminy Gorzyce i okolicznych miejscowości

Cz. I

II wojna światowa rozpoczęła się 1 IX 1939 r. agresją Niemiec na Polskę, zakończona została 2 IX 1945 r. kapitulacją Japonii. Był to największy konflikt zbrojny XX w. pod względem zasięgu terytorialnego, udziału państw, zaangażowanych sił i środków oraz strat ludzkich i materialnych.

Wśród wielu przyczyn, które uwarunkowały wybuch II wojny światowej, należy wymienić m.in. geopolityczny podział świata po I wojnie światowej, wielki kryzys gospodarczy (1929-1933 r.), powstanie systemów totalitarnych o charakterze imperialnym głównie w III Rzeszy Niemieckiej (1933 r.), we Włoszech (1922 r.) w Japonii (1927-1929 r.) i Związku Radzieckim (1922 r., od 1917 do 1922 r.  w Rosyjskiej Federacji SRR). W wojnie tej, którą rozpoczął frontalny atak Niemiec hitlerowskich na Polskę, a niebawem i Związku Radzieckiego (17 IX.1939 r.), uczestniczyły 72 państwa, przy czym po stronie Niemiec wystąpił początkowo Związek Radziecki (1939r.), następnie Włochy, Japonia (27 IX 1940 r.), Węgry, Rumunia, Słowacja (XI 1940 r.) i Bułgaria (III 1941 r.). Pozostałe państwa stanowiły koalicję antyniemiecką, do której należała od początku Polska, Wielka Brytania, Francja, a od 1941 r. również Związek Radziecki i Stany Zjednoczone. Skutki barbarzyńskiej wojny, trwającej 6 lat, były przerażające. Działania militarne toczyły się na terenie 40 państw, a przez ziemie polskie walki frontowe przetaczały się trzykrotnie. Była to największa i najbardziej krwawa wojna w dziejach ludzkości, w czasie której zginęło ok. 50 mln ludzi – na frontach wojennych, w obozach śmierci, zamordowanych i zmarłych z epidemii i głodu. Totalnej ruinie uległa gospodarka krajów okupowanych, zbombardowane miasta, zakłady przemysłowe, zabytkowe obiekty architektury, zniszczone życie kulturalne społeczeństwa. W wyniku tej wojny nastąpił podział geopolityczny Europy i częściowo świata na dwa, przeciwstawne sobie bloki państw: kapitalistycznych (zachodnich) i socjalistycznych (wschodnich), do którego od 1944 r do 1989 należała również Polska.

Rok 1939 to czas pewnych zjawisk atmosferycznych, które w społeczeństwie polskim, uważane były za złą wróżbę. Już w pierwszej dekadzie roku, na przełomie lutego i marca, zauważono efekty zorzy polarnej, w postaci barwnych łuków zarysowanych na horyzoncie. To „czerwone niebo” zostało określone przez ludzi przesądnych i nie znających zjawisk przyrodniczych, jako zły znak dla Polski. Inni zaś widzieli „ognisty krzyż na niebie”. Przepowiednie oznaczały wojnę! Wieści takie roznosiły się lotem błyskawicy, podawane z ust do ust. Każdy do przekazanej wersji dodawał swoją i w ten sposób przybierały one kształt mistycznego wydarzenia, potęgując strach i panikę w społeczeństwie. Podstawą do ferowania takich wyroków astrologicznych, stała się niewątpliwe groźna sytuacja w polityce międzynarodowej.

Mimo złych znaków na niebie i ziemi, wierzono w zwycięstwo narodu polskiego. Pod wpływem propagandy „silni, zwarci i gotowi” społeczeństwo wierzyło w potęgę i mocarstwowość naszego kraju. Ludzie skandowali: „Prowadź Wodzu”, zwracając się do marszałka Rydza-Śmigłego. Wśród społeczeństwa wytworzyła się nieodparta wiara w swoje siły, w utworzenie wielomilionowej armii oraz w pomoc krajów sprzymierzonych: Francji i Anglii. Komunikaty radiowe w lipcu i sierpniu podawały złowieszcze nowiny polityczne. Odbiorniki radiowe należały w tym czasie do rzadkości. W Sokolnikach posiadał radioodbiornik Szczepan Gładysz z „Zastawia”, w Wielowsi Stanisław Ciba, w Antoniowie-ówczesny kierownik szkoły. Do społeczeństwa wiejskiego częściej docierała prasa, którą można było kupić na jarmarku w Sandomierzu, Radomyślu czy Zaklikowie.

Już pod koniec sierpnia atmosfera stawała się napięta i niepewna. Sytuacja wyjaśniła się, gdy Rząd polski ogłosił powszechną mobilizację. W pierwszej kolejności wyrywkową, następnie powołano mężczyzn do 40. roku życia. Spośród mieszkańców tutejszych terenów dnia 28 VIII 1939r zostaje zwerbowany do służby wojskowej między innymi Franciszek Bujak z Trześni, (ur.14.II.1909r.) i przydzielony do 2pp.Leg.Sandomierz. Od 1 września walczy na froncie wschodnim Przemyśl-Tarnopol. Ojczyzna wzywa kolejno: Michała Biernata (ginie w kampanii wrześniowej), Stanisława Grabowskiego z Sokolnik (walczył w 2pp. Leg.Biłgoraj), Szymona Rutynę także z Sokolnik (bronił miasta Chełm i okolic), Ludwika Florka oraz wielu innych mężczyzn w wieku podlegającym mobilizacji.

W czynnej służbie, wojna zastała Stanisława Żyłę (walczył pod Przemyślem) i Leona Kasaka z Trześni – powrócili żywi. W kampanii wrześniowej brali udział:  Michał Biernat, Józef Duma, Stanisław Kapała, Jan Sobowiec i Tadeusz Wryk –wszyscy zginęli.

Ci, którzy dotarli zgodnie z przydziałem mobilizacyjnym do jednostek wojskowych - zastali tam chaos, tłum ludzi, których należało umundurować, uzbroić, zorganizować w pododdziały i oddziały. Do końca sierpnia prace te postępowały dość sprawnie. Sytuacja zaczęła się komplikować z chwilą wybuchu wojny. Bombardowane stacje kolejowe i linie komunikacyjne utrudniały dojazd do jednostek. Zdarzało się, że z powodu uszkodzeń torów, wydłużał się termin podróży. Bardziej niecierpliwi poborowi wysiadali i dalszą część trasy przebywali pieszo. Ale każdy zmierzał do swojej jednostki, nie myśląc o dezercji-Polacy mocno wierzyli w zwycięstwo nad wrogiem.

Już w pierwszych dniach mobilizacji byli zabici i ranni. Taki przypadek zdarzył się w jednostce wojskowej w Jarosławiu. Żołnierze, jeszcze nie umundurowani, czekali na placu, gdy nagle pojawiły się niemieckie samoloty i zaczęły ostrzeliwanie, a na koszary zrzucały bomby. Kto ukrył się w budynku wojskowym, ten miał niewielkie szanse na przeżycie. W ten sposób Niemcy wszędzie wprowadzali panikę, zarówno wśród cywilów jak i wojskowych.